Gümüşhane'nin Enerji Bağımsızlığına Yenilenebilir Enerjinin Katkısı: Küresel ve Yerel Teknik Değerlendirmeler

Enerji bağımsızlığı, günümüzün karmaşık jeopolitik ve ekonomik denkleminde ülkelerin sürdürülebilir kalkınma hedefleri ve ulusal güvenlik stratejileri açısından kritik bir zorunluluk haline gelmiştir.

Enerji bağımsızlığı, günümüzün karmaşık jeopolitik ve ekonomik denkleminde ülkelerin sürdürülebilir kalkınma hedefleri ve ulusal güvenlik stratejileri açısından kritik bir zorunluluk haline gelmiştir. Küresel ölçekte sınırlı fosil yakıt rezervleri, iklim değişikliğinin neden olduğu çevresel felaketler ve enerji arz güvenliğine yönelik jeopolitik riskler, ulusları enerji portföylerini çeşitlendirmeye ve yerel enerji üretim potansiyellerini azami ölçüde kullanmaya sevk etmektedir. Bu bağlamda yenilenebilir enerji kaynakları, düşük karbon emisyonlu, uzun vadede sürdürülebilir ve yerel olarak üretilebilme özellikleriyle enerji bağımsızlığına ulaşmada stratejik bir araç olarak ön plana çıkmaktadır. Türkiye de enerji tüketiminin önemli bir bölümünü ithalat yoluyla karşılayan bir ülke olarak enerji bağımsızlığını ulusal bir öncelik olarak benimsenmiştir. Ulusal enerji politikaları yerli kaynakların özellikle de güneş, rüzgar, hidroelektrik ve biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik etmeyi ve dışa bağımlılığı kademeli olarak azaltmayı hedeflemektedir. Bu stratejik çerçevede Türkiye'nin farklı coğrafi bölgelerindeki özgün yenilenebilir enerji potansiyellerinin bilimsel ve teknik verilerle değerlendirilmesi ve bu potansiyellerin ülkenin enerji bağımsızlığı hedefine olan katkısının detaylı bir şekilde incelenmesi yalnızca şimdiki zamanı değil gelecekteki süreçleri de derinden etkileme potansiyeli taşıdığından tüm paydaşlar nezdinde titizlikle ele alınması gereken son derece mühim bir meseledir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nin önemli bir parçası olan Gümüşhane, kendine has topografik ve meteorolojik özellikleriyle çeşitli yenilenebilir enerji kaynakları açısından dikkate değer bir potansiyele sahiptir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre Gümüşhane'nin yıllık ortalama güneşlenme süresi 2.000 saatin üzerindedir ve yıllık toplam güneş radyasyonu 1300-1400 kWh/m² seviyelerindedir. Gümüşhane’de güneş enerjisi potansiyeli yüksek olmakla birlikte, coğrafi konum, yükselti, bakı ve yerel iklim koşulları nedeniyle güneşlenme süresi bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. Bu nedenle bazı noktalarda 2.000 saatin üzerinde güneşlenme süresi ölçülürken, bazı bölgelerde bu değer 1.600 saat civarına düşebilmektedir.Bu değerler Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmekte ve fotovoltaik (PV) sistemler aracılığıyla elektrik üretimi için elverişli bir zemin sunmaktadır. Küresel ölçekte güneş enerjisi teknolojilerindeki hızlı verimlilik artışları (%15-22 panel verimliliği) ve maliyetlerdeki düşüşler (son on yılda %80'in üzerinde azalma), Gümüşhane gibi yüksek güneşlenme potansiyeline sahip bölgelerde bu kaynağın ekonomik olarak değerlendirilmesini giderek daha cazip hale getirmektedir. Özellikle kırsal kesimlerdeki geniş araziler ve uygun çatı alanları, şebekeye bağlı (on-grid) ve şebekeden bağımsız (off-grid) güneş enerjisi sistemlerinin kurulumu için idealdir. Bu sistemler hem yerel enerji ihtiyacını karşılayabilir hem de ulusal enerji şebekesine enerji sağlayarak enerji bağımsızlığına katkıda bulunabilir. Rüzgar enerjisi potansiyeli de Gümüşhane'nin yüksek rakımlı bölgelerinde (1.500 metre üzeri) ve rüzgar koridorlarına sahip vadilerinde yapılan anemometre ölçümlerine göre dikkate değerdir. Ortalama rüzgar hızı bu bölgelerde 6-7 m/s seviyelerine ulaşabilmektedir. Dünya genelinde rüzgar enerjisi teknolojilerindeki ilerlemeler (3-5 MW türbin güçleri ve %40-50 kapasite faktörleri) daha düşük rüzgar hızlarında dahi verimli elektrik üretimini mümkün kılmaktadır. Bu durum Gümüşhane'nin rüzgar enerjisi potansiyelinin daha geniş bir yelpazede teknik ve ekonomik olarak değerlendirilmesine olanak tanıyabilmektedir. Gümüşhane'nin dağlık ve vadilik topografyası hidroelektrik enerji üretimi için doğal bir avantaj sunmaktadır. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) verilerine göre Gümüşhane'deki akarsuların toplam hidroelektrik potansiyeli yaklaşık 200 MW olarak tahmin edilmektedir. Bölgede işletmede olan ve planlanan küçük ve orta ölçekli hidroelektrik santraller (HES) bu potansiyelin bir kısmını değerlendirmektedir. Küresel ölçekte küçük ölçekli HES teknolojilerindeki gelişmeler (kapasite faktörleri %40-60) yerel enerji ihtiyacını karşılama ve şebeke kayıplarını azaltma potansiyeli sunmaktadır. Gümüşhane'de de bu tür projelerin çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreçleri titizlikle yürütülerek hayata geçirilmesi, enerji üretimini çeşitlendirebilir ve yerel ekonomiye destek olabilir. Ayrıca tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olduğu Gümüşhane'deTarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre yıllık biyogaz üretimi potansiyeli yaklaşık 15.000 ton kuru madde olarak hesaplanmaktadır. Dünya genelinde biyokütle enerjisi teknolojilerindeki gelişmeler (biyogaz verimliliği 0,3-0,5 m³/kg organik madde), sürdürülebilir atık yönetimi ve enerji üretimi entegrasyonu açısından başarılı örneklere sahiptir. Gümüşhane'de de bu tür entegre projelerin fizibilitesi detaylı olarak incelenerek hayata geçirilmesi hem çevresel sorunların çözümüne katkı sağlayacak hem de yerel bir enerji kaynağı oluşturacaktır. Bölgesel olarak jeotermal kaynakların sınırlı olması (sıcaklık gradyanı 25-30 °C/km) ve atık bazlı enerji üretiminin henüz başlangıç aşamasında olması bu kaynakların gelecekteki potansiyelinin detaylı jeolojik ve teknolojik araştırmalarla değerlendirilmesini gerektirmektedir. Gümüşhane'deki mevcut yenilenebilir enerji projeleri bölgenin bu alandaki potansiyelini somutlaştırmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) verilerine göre Gümüşhane'de işletmede olan güneş enerjisi santrallerinin (GES) toplam kurulu gücü yaklaşık 30 MW'tır ve lisans süreçleri devam eden projelerin kurulu gücü ise 50 MW'ın üzerindedir. Hidroelektrik santrallerinin (HES) toplam kurulu gücü ise yaklaşık 100 MW seviyesindedir ve planlama aşamasındaki projelerle bu kapasitenin artırılması hedeflenmektedir. Devletin sağladığı YEKDEM (Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması) gibi teşvikler ve özel sektörün artan ilgisi bu projelerin sayısının ve kapasitesinin artmasına katkı sağlamaktadır. Özellikle tarım arazileri ve kamu binalarının çatıları üzerine kurulan küçük ölçekli güneş enerjisi sistemleri (10 kW altı)hem enerji maliyetlerini düşürmekte hem de yerel enerji üretimini desteklemektedir. Belediyelerin yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik etmeye yönelik çalışmaları ve yerel enerji kooperatiflerinin kurulması, toplumsal katılımı artırmakta ve enerji üretiminin daha demokratik bir yapıya kavuşmasına olanak tanımaktadır. Küresel ölçekteki başarılı enerji kooperatifi örnekleri (Almanya'daki enerji kooperatiflerinin 7 GW kurulu gücü) Gümüşhane için de uygulanabilir modeller sunmaktadır. Örneğin; Almanya'da birçok küçük kasaba ve köy, yenilenebilir enerji projelerine ortak olarak hem enerji ihtiyaçlarını karşılıyor hem de yerel ekonomilerini güçlendiriyor. Yenilenebilir enerji yatırımlarının uzun vadeli başarısı teknolojik ve ekonomik fizibilitenin titizlikle değerlendirilmesine bağlıdır. Dünya genelinde yenilenebilir enerji teknolojilerindeki hızlı ilerlemeler (örneğin;perovskit güneş hücreleri %25'in üzerinde verimlilik) kurulum maliyetlerinin düşmesine ve verimliliklerinin artmasına olanak sağlamaktadır. Gümüşhane'deki yatırım kararlarında da bu küresel trendler dikkate alınmalıdır. Yerli teknoloji üretiminin teşvik edilmesi ve ithal bağımlılığının azaltılması hem maliyet avantajı sağlayacak hem de ulusal sanayinin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Bu açıdan bakıldığında üniversiteler (Gümüşhane Üniversitesi), araştırma kurumları (TÜBİTAK) ve özel sektör arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca yenilenebilir enerji kaynaklarının değişken üretim özelliklerinin üstesinden gelmek için enerji depolama sistemleri (lityum-iyon bataryalar, kapasite maliyetleri ortalama 200 $/kWh seviyelerinde) ve akıllı şebeke çözümleri kritik bir rol oynamaktadır. Dünya genelinde batarya teknolojilerindeki ilerlemeler ve mikro şebeke uygulamalarının yaygınlaşması Gümüşhane gibi dağlık bölgelerde enerji arzının güvenilirliğini artırabilir ve şebeke kayıplarını azaltabilir. Örneğin; bazı ada ülkelerinde kurulan mikro şebekeler yenilenebilir enerji kaynaklarını depolama sistemleriyle entegre ederek kesintisiz enerji sağlamaktadır. Türkiye'de yenilenebilir enerji yatırımlarını teşvik etmek amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler ve teşvik mekanizmaları uygulanmaktadır. 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Desteklenmesi Hakkında Kanun ve ilgili yönetmelikler, lisanssız elektrik üretimini (1 MW'a kadar) teşvik etmekte ve yatırımcılara çeşitli kolaylıklar sağlamaktadır. Devletin sağladığı hibe programları (KOSGEB, TKDK), vergi avantajları (KDV muafiyeti, kurumlar vergisi indirimi) ve uygun kredi koşulları (Ziraat Bankası yenilenebilir enerji kredileri), yatırımcılar için önemli bir motivasyon kaynağı oluşturmaktadır. Gümüşhane'deki yerel yönetimlerin de yenilenebilir enerji projelerine yönelik destek mekanizmaları geliştirmesi (imar planı kolaylıkları, yerel vergi muafiyetleri) ve bürokratik süreçleri kolaylaştırması, bölgedeki yatırımların artmasına önemli ölçüde katkı sağlayacaktır. Küresel ölçekteki başarılı bölgesel enerji politikaları örnekleri (Almanya'nın EEG Kanunu) Gümüşhane için yol gösterici olabilir. Almanya'daki bu kanun yenilenebilir enerjiye öncelik vererek ve sabit tarifelerle alım garantisi sunarak sektörün hızla büyümesini sağlamıştır. Yenilenebilir enerji projelerinin sürdürülebilirliği ve başarısı için toplumsal katılım ve sosyal kabul hayati öneme sahiptir. Halkın yenilenebilir enerjinin çevresel (karbon emisyonu azaltımı), ekonomik (yerel istihdam, enerji maliyeti düşüşü) ve sosyal (enerji kooperatifleri) faydaları konusunda bilinçlendirilmesi ve enerji verimliliği eğitimlerinin yaygınlaştırılması projelere olan desteği artıracaktır. Enerji kooperatifleri gibi yerel inisiyatifler halkın enerji üretimine doğrudan katılımını sağlayarak ekonomik faydalar sunabilir ve toplumsal sahiplenmeyi güçlendirebilir. Küresel ölçekteki başarılı enerji toplulukları örnekleri (Danimarka'daki rüzgar kooperatifleri) Gümüşhane için de uygulanabilir modeller sunmaktadır. Danimarka'da birçok rüzgar türbini yerel halkın ortaklığıyla kurulmuş ve işletilmektedir bu da projelerin kabulünü ve başarısını artırmıştır. Bu süreçte şeffaflık, tüm paydaşlarla etkili iletişim ve yerel halkın endişelerinin dikkate alınması projelerin sosyal kabulünü artıracaktır. Gümüşhane'nin yenilenebilir enerji potansiyelini değerlendirirken karşılaşılabilecek teknik ve ekonomik zorluklar da göz önünde bulundurulmalıdır. İlin dağlık coğrafyası ve sert iklim koşulları (kar yükü, don) bazı yenilenebilir enerji kaynaklarının üretimini mevsimsel olarak etkileyebilir. Finansman eksiklikleri, teknik altyapı yetersizlikleri (şebeke bağlantı kapasitesi), arazi edinme sorunları ve bakım gereksinimleri de yatırım ve işletme süreçlerinde sorunlara yol açabilir. Bu zorlukların üstesinden gelmek için uzun vadeli stratejiler geliştirilmesi, uygun finansman modellerinin (ipotek teminatlı krediler, yeşil tahviller) oluşturulması, teknik eğitim ve kapasite geliştirme çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Kamu ve özel sektör işbirlikleriyerel kaynakların etkin kullanımı ve yenilikçi teknolojilerin (hibrit sistemler, enerji yönetimi yazılımları) devreye alınması bu zorlukların aşılmasında kritik rol oynayacaktır. Küresel ölçekteki başarılı yenilenebilir enerji dönüşümü örnekleri (İzlanda'nın %100 yenilenebilir enerji hedefi), Gümüşhane için ilham kaynağı ve yol haritası olabilir. İzlanda, jeotermal ve hidroelektrik kaynaklarını etkin bir şekilde kullanarak enerji bağımsızlığını sağlamış ve bu alanda dünya lideri konumundadır. Gümüşhane'nin enerji bağımsızlığı hedefine ulaşması, bölgenin sahip olduğu zengin yenilenebilir enerji kaynaklarının bilimsel ve teknik veriler ışığında etkin ve sürdürülebilir bir şekilde değerlendirilmesiyle önemli ölçüde desteklenebilir. Bu süreçte kısa ve uzun vadeli stratejik adımlar belirlenmeli, yerel ve ulusal politika önerileri geliştirilmeli ve öncelikli eylem planları oluşturulmalıdır. Tüm paydaşların (kamu, özel sektör, üniversiteler, STK'lar, yerel halk) iş birliği, teknolojik gelişmelerin yakından takibi, yasal düzenlemelerin iyileştirilmesi ve toplumsal katılımın sağlanması büyük önem taşımaktadır. Gümüşhane'nin yenilenebilir enerjiye dayalı bir enerji geleceği inşa etmesi, hem ekonomik kalkınmasına katkı sağlayacak (yeni iş olanakları, enerji maliyeti düşüşü) hem de çevresel sürdürülebilirliği destekleyecektir (karbon emisyonu azaltımı, doğal kaynakların korunması). Bu vizyonun hayata geçirilmesi için kararlı adımlar atılması ve sürdürülebilir politikaların benimsenmesiGümüşhane'yi enerji alanında örnek bir bölge haline getirecektir.   Burhan GÜL Yüksek Makine Mühendisi Yenilenebilir Enerji ve Teknoloji Sistemleri Uzmanı